H συμμετοχή των παιδιών, ακόμα και από μικρή ηλικία, σε αθλητικές δραστηριότητες, έχει αποδειχθεί ότι επιφέρει πολλά οφέλη. Τόσο στην υγεία (πχ οστική πυκνότητα, πρόληψη παχυσαρκίας), στην αθλητική απόδοση, τις κινητικές δεξιότητες αλλά και στην ακαδημαϊκή επίδοση, την καλλιέργεια του χαρακτήρα και κοινωνικών δεξιοτήτων (Videon, 2002, Melnick & Sabo 1992, Wiersna, 2013, Faigenbaum 2010, 2016). Οφέλη τα οποία αποκομίζει και ένας ενήλικας, όταν συμμετέχει συστηματικά.
Δείτε την ιστοσελίδα μας
Συμβαίνει όμως το εξής αρνητικό φαινόμενο. Παρατηρείται πολύ μεγάλο ποσοστό drop out. Δηλαδή διακοπή της συμμετοχής, πολύ σημαντικού ποσοστού παιδιών, από τις αθλητικές δραστηριότητες. Με νούμερα, 2 στα 3 σταματούν να συμμετέχουν σε οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες, κατά την εφηβεία. Αυτό μπορεί να επιφέρει σημαντικές συνέπειες, άμεσα (στην διάθεση και αυτοπεποίθηση των παιδιών) αλλά και έμμεσα σε βάθος χρόνου (διαταραχές υγείας λόγω καθιστικής ζωής). Οι αιτίες μπορεί να ποικιλούν. Ιδιαίτερα σημασία όμως φαίνεται να έχει στα υψηλά επίπεδα αθλητισμού, το φαινόμενο του burn-out. Αυτό είναι και το θέμα που θα εξετάσουμε στο άρθρο μας.
Το άρθρο είναι αποτέλεσμα ανασκόπησης μελετών από τον κλάδο της ψυχολογίας και της αθλητικής ψυχολογίας. Δεν αποτελεί γνωστικό μας αντικείμενο, αλλά η σημασία του θέματος, μας έκανε να θέλουμε να το μοιραστούμε, καθαρά ενημερωτικά. Αρμόδιος για την διάγνωση και την καθοδήγηση σε τέτοια θέματα είναι ένας αθλητικός ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής.
Τι ορίζεται ως burn-out? Σε ποιους συμβαίνει?
Σύμφωνα με Gould και Whitley (2009) ως burn-out ορίζεται: Η φυσική, συναισθηματική και κοινωνική, σταδιακή απομάκρυνση από μία αθλητική δραστηριότητα, η οποία ήταν ευχάριστη στο παρελθόν. Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική και σωματική εξάντληση, μειωμένη αίσθηση επιτυχιών, και απέχθεια για το άθλημα. Συνήθως είναι αποτέλεσμα της υπερκόπωσης του σώματος, της πίεσης και του άγχους από εξωτερικούς παράγοντες, σε σχέση με τις αντοχές του ατόμου. Παράλληλα αλλάζουν τα κίνητρα και η οπτική του αθλητή σε σχέση με την αθλητική δραστηριότητα.
Περιλαμβάνει:
Απώλεια σωματικής και ψυχολογικής ενέργειας αλλά και εμπιστοσύνης στις δυνάμεις αλλά και στους ανθρώπους του κύκλου
Αίσθηση μειωμένης επιτυχίας, κατάθλιψη, αποστροφή προς το άθλημα
Αποστασιοποίηση από τα θέματα του αθλήματος
Συνήθως εμφανίζεται σε αθλητές που είχαν υποστεί πρόωρη εξειδίκευση και πολύωρη έκθεση σε συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες. Χωρίς πολλά κενά για συναναστροφή με συνομηλίκους και ελεύθερο χρόνο. Σε συνδυασμό με πίεση από το περιβάλλον, χωρίς σημαντική υποστήριξη. Βέβαια δεν αποτελεί στοιχείο που εμφανίζεται σε έφηβους αθλητές υψηλού επιπέδου αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε έναν επαγγελματία οποιουδήποτε κλάδου, ηλικίας και χαρακτηριστικών. Στο επόμενο τμήμα θα δούμε ποιοι παράγοντες ενοχοποιούνται συχνότερα.
Σύμφωνα με Sylva (1990) αλλά και άλλες ομάδες ερευνητών, βρέθηκε με την χρήση ερωτηματολογίων, ότι τουλάχιστον το 47% των αθλητών υψηλού επιπέδου είχε βιώσει συμπτώματα burn out κατά την διάρκεια της καριέρας τους. Βέβαια αυτά τα στατιστικά δεν λαμβάνουν υπόψιν τους αθλητές οι οποίοι είχαν σταματήσεις πριν φτάσουν σε elite επίδοση. Χαρακτηριστικό είναι το στατιστικό ότι μόλις 1 στους 15 περίπου αθλητές υψηλού επιπέδου στην εφηβεία, θα γίνει εξίσου επιτυχημένος αθλητής και στην ενήλικη καριέρα. Πολλά είναι τα παραδείγματα εφήβων αθλητών που είχαν βιαστεί να τους στέψουν elite πριν την ηλικία των 18 και σταδιακά χάθηκαν από το προσκήνιο.
Δεν θα πρέπει βέβαια να μην αναφερθούμε και στην εμφάνιση του φαινομένου και σε κάποιον που αθλείται για την υγεία και την ψυχαγωγία του. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις εξωτερικοί είναι οι παράγοντες που οδηγούν σε απομάκρυνση από αθλητικές δραστηριότητες.
Ποιοι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν κάποιον σε burn out?
Κάποιος ξεκινάει μία αθλητική δραστηριότητα για διάφορους λόγους. Στην μικρή όμως ηλικία συνήθως η επιλογή του αθλήματος γίνεται από τους γονείς ή λόγω τοπογραφικών παραγόντων. Στην πορεία μπορεί το παιδί να αγαπήσει την συγκεκριμένη δραστηριότητα και να την συνεχίσει σε υψηλότερο επίπεδο. Μπορεί και όχι. Να προτιμήσει στην συνέχεια κάποια άλλη. Μπορεί όμως να αρχίσει σταδιακά να χάνει το ενδιαφέρον του και να νιώθει την δραστηριότητα ως βάρος. Να συνεχίζει να την κάνει για εξωτερικά οφέλη (αποδοχή από γονείς και προπονητές, πίεση από χορηγούς, σύνδεση της ταυτότητας με το άθλημα, διατήρηση υποτροφίας). Χωρίς να νιώθει πια διασκέδαση και ευχαρίστηση. Αυτές οι συνθήκες θα οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια σε burn out.
Συνοπτικά βασικοί εκλυτικοί παράγοντες μπορεί να είναι:
Σύμφωνα με την ανασκοπική έρευνα του Gould και των συνεργατών του (1996, 1997)
Θέματα υγείας-σωματικής κατάστασης. Τραυματισμοί, διαρκής αίσθηση κόπωσης, πτώση απόδοσης ή στασιμότητα, ήττα από φαινομενικά χειρότερους αντιπάλους.
Οργάνωσης χρόνου: Ταξίδια για αγώνες και προπονήσεις, μειωμένος χρόνος με οικογένεια και συνομήλικους, μειωμένος ελεύθερος χρόνος.
Κοινωνικοί-διαπροσωπικοί παράγοντες: Αποστροφή για την υπάρχουσα κοινωνική ζωή, αρνητική επίδραση γονέων, αδικίες μέσα στο άθλημα, παράβαση κανόνων από αντιπάλους, πίεση στα πλαίσια ομάδας.
Ψυχολογικοί παράγοντες. Υπερέμφαση στην νίκη και στην κατάταξη από προπονητές και γονείς, πίεση της πιθανής αποτυχίας, αίσθηση μη ύπαρξης ταλέντου ή ευκαιριών. Πίεση από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες για επιτυχία.
Εκτός από τους παραπάνω, μία ακόμα κατηγοριοποίηση θα μπορούσε να είναι οι λεγόμενοι «εξωτερικοί του αθλήματος» παράγοντες. Όπως:
Το άγχος για το μέλλον.
Ακαδημαϊκή εξέλιξη ή πρωταθλητισμός.
Οικονομικοί παράγοντες.
Προσβασιμότητα σε ποιοτικές εγκαταστάσεις, προπονητικό και υποστηρικτικό προσωπικό.
Στρες από οικογενειακούς παράγοντες.
Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να σημειώσουμε έναν ακόμα παράγοντα που φαίνεται να συναντάμε συχνά στην βιβλιογραφία. Παρότι δεν είναι τελείως ξεκάθαρα τα πράγματα, ίσως η πρόωρη εξειδίκευση να καταδικάζει ένα παιδί στην μελλοντική αποστροφή για το άθλημα. Τι εννοούμε με το πρόωρη εξειδίκευση? Είναι ένα φαινόμενο το οποίο εξετάζεται από τους επιστήμονες με αυτό τον όρο. Περιλαμβάνει την ενασχόληση ενός παιδιού με ένα μόνο άθλημα από πολύ μικρή ηλικία. Με στόχο την elite απόδοση. Συνήθως οι προπονήσεις γίνονται πολλές ώρες κάθε μέρα και το περιεχόμενο είναι σχετικό με το άθλημα. Αθλήματα που συνήθως συναντάμε αυτή την κατάσταση είναι η κολύμβηση, η ενόργανη, οι καταδύσεις, το τρέξιμο. Ως λύση προτείνεται η ενασχόληση των παιδιών με ποικιλία αθλητικών δραστηριοτήτων μέχρι την ηλικία των 10-12 χρονών για να χτιστεί μία πολυεπίπεδη βάση.
Σημείο προσοχής
Η επίδραση κάθε παράγοντα είναι διαφορετική σε κάθε άτομο. Για αυτό δεν θα πρέπει να βγαίνουν βιαστικά συμπεράσματα. Ένας παράγοντας μπορεί να δημιουργεί σημαντικό στρες σε ένα άτομο και καθόλου στο άλλο. Μπορεί να φτάσουν στο ίδιο αποτέλεσμα (burn out) από διαφορετικούς λόγους.
Πως μπορούμε να διαγνώσουμε το burn out?
H πρόωρη διάγνωση είναι πολύ σημαντική για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Να ξαναβρεί ο αθλητής-ασκούμενος ξανά τα εσωτερικά κίνητρα για μία δραστηριότητα που αγαπούσε στο παρελθόν. Η επικοινωνία με έναν αθλητικό ψυχολόγο είναι επιβεβλημένη. Στην περίπτωση που κάποιος οδηγείται προς τα εκεί μπορεί να παρατηρήσουμε αρκετά συμπτώματα. Δυο βασικές κατηγορίες είναι α) σωματικά β) ψυχολογικά.
Α) Σωματικά: διαταραχές ύπνου, αίσθηση γενικής κόπωσης, αυξημένη καρδιακή συχνότητα ηρεμίας, doms, συχνούς τραυματισμούς, έλλειψη διάθεση για φαγητό, διαταραχές πεπτικού συστήματος, αυξημένος χρόνο αποκατάστασης, υπερβολή χρήσης συμπληρωμάτων και ουσιών (πχ καφεΐνη)
Β) Ψυχολογικά: Συναισθηματική εξάντληση, μειωμένη ενέργεια, μειωμένη αυτοπεποίθηση και αυτο-αποτελεσματικότητα, μειωμένη αίσθηση ελέγχου καταστάσεων, αυξημένη ένταση-εκνευρισμός, μειωμένη διάθεση για συμμετοχή, απότομες εναλλαγές διάθεσης, αποστροφή σε συζητήσεις γύρω από το άθλημα, έλλειψη συγκέντρωσης, αυξημένος άγχος, αντικοινωνική συμπεριφορά, αλλαγή στις αξίες και τα πιστεύω, αίσθηση κατάθλιψης.
Πως μπορούμε να το προλάβουμε?
Η πρόληψη πάντα είναι ο υπέρτατος στόχος. Η έρευνα από τους επιστήμονες για την εύρεση των παραγόντων που ευθύνονται αλλά και της κατανόησης των συμπτωμάτων γίνεται για να μπορέσουμε να προλάβουμε και να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστάσεις. Επίσης είναι σημαντικό να δώσουμε έμφαση στην ατομικότητα. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αντιδρά διαφορετικά σε ορισμένες τακτικές. Μία συνταγή μπορεί να μην καλύπτει όλες τις περιπτώσεις. Συνοπτικά λοιπόν πρέπει να υπάρχει:
Σχεδιασμός ενός κατάλληλου ημερήσιου, μηνιαίου, ετήσιου προπονητικού πλάνου. Πρέπει να υπάρχει κατάλληλη διαχείριση της ποσότητας, της έντασης και της αποκατάστασης
Συχνή μέτρηση-αξιολόγηση της σωματικής και της ψυχο0λογικής κατάστασης. Έτσι ώστε να γνωρίζει από νωρίς ο προπονητής πιθανές αλλαγές.
Επικοινωνία μεταξύ των αθλητών και των προπονητών. Επίσης των αθλητών με τους γονείς και οι γονείς με τους προπονητές. Συχνά meeting.
Έμφαση από τους προπονητές σε πιο «αυτόνομα» στυλ ηγεσίας. Δηλαδή εισαγωγή των αθλητών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και επιλογής στόχων.
Να τίθενται μικροί-σύντομοι στόχοι. Έτσι ώστε να υπάρχει επιτυχία και να ελέγχονται ευκολότερα. Παράλληλα να τίθενται και στόχοι που περιλαμβάνουν διασκέδαση και ψυχαγωγία.
Σχεδιασμός κενών μέσα στην προπονητική χρονιά. Δύο, πέντε ή και 20 ημερών έτσι ώστε ο αθλητής να «γεμίσει» τις μπαταρίες του. Η μακροχρόνια συμμετοχή σε συνδυασμό με υψηλή ευχαρίστηση είναι πιο σημαντική από την απώλεια ενός τουρνουά. Μάλιστα τα διαλείμματα είναι τόσο σημαντικά που έχουν βοηθήσει πολλούς αθλητές και ασκούμενους να αναβαθμίσουν την απόδοσή τους και να ξεπεράσουν μακροχρόνιους τραυματισμούς
Καλλιέργεια ικανοτήτων διαχείρισης άγχους, σκέψεων και συναισθημάτων. Η επικοινωνία με έναν αθλητικό ψυχολόγο είναι πολύ χρήσιμη για την ενημέρωση γύρω από αυτές τις τακτικές.
Διατήρηση μίας θετικής οπτικής. Συγκέντρωση στα πράγματα που πηγαίνουν αντικειμενικά καλά και όχι σε αυτά που πηγαίνουν «υποκειμενικά» άσχημα.
Εκμάθηση διαχείρισης των συναισθημάτων μετά τον αγώνα. Οι περισσότεροι δίνουν έμφαση στις σκέψεις πριν και κατά την διάρκεια του αγώνα. Εξίσου σημαντική είναι και η διαχείριση μετά. Τότε είναι που έρχονται στο μυαλό πιθανές τύψεις, δεύτερες σκέψεις, αίσθηση επιτυχίας ή αποτυχίας. Στήριξη πάντα σε αντικειμενικά κριτήρια. Έλεγχος χαράς σε περιπτώσεις νίκης από τύχη, έλεγχος πίεσης μετά από ήττα με καλή απόδοση.
Παραμονή πάντα σε μία καλή φυσική κατάσταση. Αυτό συνδέεται με όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όταν είσαι σε καλύτερη φυσική κατάσταση, συνήθως αντιδράς καλύτερα σε συνθήκες πίεσης και ελέγχεις καλύτερα στρεσογόνους παράγοντες. Αν όλα πάνε στραβά, γνωρίζεις τουλάχιστον ότι ήσουν προετοιμασμένος.
Κλείνοντας το άρθρο
Η σημασία της μελέτης αυτών των φαινομένων συνδέεται με την σημασία της διατήρησης της αθλητικής συμμετοχής εφ’ όρου ζωής. Τα οφέλη είναι τόσο πολλά για το σώμα και την ψυχολογία. Το κακό είναι βέβαια ότι δεν βλέπουμε γρήγορα τις συνέπειες της διακοπής της συμμετοχής στον αθλητισμό και την γυμναστική. Συνεπώς είναι μείζονος σημασίας να μάθουμε στα παιδιά να αγαπάνε τον αθλητισμό, αλλά και να χτίσουμε γύρω τους ένα περιβάλλον που θα διατηρήσει την ευχαρίστηση και την αγάπη για την συμμετοχή. Να μην αποτελεί λόγο εγκατάλειψης. Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες, οι οποίοι συνήθως έχουν να αντιμετωπίσουν δεκάδες ακόμα στρεσογόνους παράγοντες. Η άσκηση και ο αθλητισμός πρέπει να σχεδιάζονται ως ευχάριστη διέξοδος και όχι σαν παράγοντας επιπλέον πίεσης.
Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας
Από την ομάδα του Workout Intelligence
Για περισσότερα άρθρα πάνω σε θέματα γυμναστικής, μπορείτε να επισκεφτείτε το blog μας workoutintelligence.com/fitness-ygeia-apodosi-blog
Βιβλιογραφία
Wiersma, L. D. (2000). Risks and Benefits of Youth Sport Specialization: Perspectives and Recommendations, Pediatric Exercise Science, 12(1), 13-22. Retrieved May 3, 2021, from http://journals.humankinetics.com/view/journals/pes/12/1/article-p13.xm
Faigenbaum, Avery D.1; Myer, Gregory D.2,3,4 Pediatric Resistance Training, Current Sports Medicine Reports: May 2010 - Volume 9 - Issue 3 - p 161-168doi: 10.1249/JSR.0b013e3181de1214
Bergeron MF, Mountjoy M, Armstrong N, et alInternational Olympic Committee consensus statement on youth athletic developmentBritish Journal of Sports Medicine 2015;49:843-851.
Gould, Daniel & Whitley, Meredith. (2009). Sources and Consequences of Athletic Burnout among College Athletes. Journal of Intercollegiate Sport. 2. 16-30. 10.1123/jis.2.1.16.
Gould, D., Tuffey, S., Udry, E., & Loehr, J. (1997). Burnout in competitive junior tennis players: III. Individual differences in the burnout experience. The Sport Psychologist, 11(3), 257–276.
Silva, J. M. (1990). An analysis of the training stress syndrome in competitive athletics. Journal of Applied Sport Psychology, 2(1), 5–20. https://doi.org/10.1080/10413209008406417