Ο σχεδιασμός της προπονητικής διαδικασίας αποτελεί ένα από τα δομικά στοιχεία αύξησης της αθλητικής απόδοσης, της διατήρησής της σε υψηλά επίπεδα καθώς και της πρόληψης υπερκόπωσης και τραυματισμών. Ο μακροχρόνιος λοιπόν προγραμματισμός αποτελεί το «καλούπι» μέσα στο οποίο περιέχονται οι στόχοι και τα περιεχόμενα της προπόνησης, από την πρώτη επαφή με τις αθλητικές δραστηριότητες έως την λήξη της αθλητικής καριέρας. Βέβαια μέσα στα πλαίσιά του υπάγεται και η προώθηση της φυσικής δραστηριότητας ακόμα και σε μη οργανωμένες μορφές (ελεύθερη άσκηση), για όλη την διάρκεια της ζωής.
Το παιδί περνάει αρκετά στάδια ανάπτυξης, σε όλους τους τομείς, έως να φτάσει στην ωρίμανση. Είναι σημαντικό να δίνεται κατάλληλο ερέθισμα σε σχέση με το στάδιο ανάπτυξης που βρίσκονται. Έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η διαδικασία της μάθησης και να λειτουργήσει σαν σκαλωσιά, πάνω στην οποία θα «στερεωθεί», η αθλητική απόδοση αλλά και η απόκτηση «αθλητικών συνηθειών».
Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί πολύ μεγάλη έμφαση στην όσο γίνεται βελτιστοποίηση της
διαδικασίας που ακολουθεί ένα παιδί από την πρώτη μέρα που έρχεται σε επαφή με τις αθλητικές δραστηριότητες. Κινητήριος δύναμη αυτής της τάσης αποτελεί η προσπάθεια των γονέων να παρέχουν στα παιδιά τους τις καλύτερες ευκαιρίες αθλητικής εξέλιξης αλλά και της σύγχρονης έρευνας που μας έχει δώσει χρήσιμες πληροφορίες και κατευθύνσεις ως προς την σωματική-ψυχολογική ανάπτυξη και την εκμάθηση βασικών και σύνθετων δεξιοτήτων. Όροι όπως η πρόωρη εξειδίκευση, οι «ευαίσθητες» περίοδοι ανάπτυξης καθώς και το “burn out” έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την ομαλή και βέλτιστη αθλητική ανάπτυξη.
Δείτε την ιστοσελίδα μας
Από ποια στάδια πρέπει να απαρτίζεται ο μακροχρόνιος προγραμματισμός
Η ομαλή αθλητική ανάπτυξη για επιτυχία σε κάποιο άθλημα ή για την απόκτηση υγειών συνηθειών αποτελεί πολύ σημαντικό στόχο τόσο για τους προπονητές όσο και για τους γονείς. Αν και σε κάθε άθλημα μπορεί να υπάρχουν διαφορές ως προς την δυσκολία της επιτυχίας ή την ηλικία μέγιστης απόδοσης, οι αρχές είναι ίδιες. Τις απαντήσεις δίνει η αθλητική επιστήμη και η ψυχολογία καθώς και η παρατήρηση επιτυχημένων και αποτυχημένων πρακτικών μέσα στα χρόνια. Βέβαια κάθε παιδί μπορεί να ανταποκρίνεται διαφορετικά σε κάποιον μακροχρόνιο προγραμματισμό από κάποιο άλλο. Για αυτό είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψιν η ατομικότητα. Σύμφωνα με τους αναγνωρισμένους ερευνητές στο αντικείμενο Balyi και Higgs (2013) προτείνονται 7 βασικά στάδια μέσα από τα οποία πρέπει να περάσει ένας «εν δυνάμει» αθλητής.
Ενεργητικό ξεκίνημα. Στα πρώτα στάδια της ζωής (έως τα 6) είναι σημαντικό να υπάρχει «ελεύθερο» παιχνίδι. Θα πρέπει να παιδί να ενισχύεται να συμμετέχει σε παιγνιώδεις κινητικές δραστηριότητες χωρίς απαιτήσεις. Το παιδί δεν είναι ακόμα ώριμο να συντονίσει σύνθετες συγκεκριμένες κινήσεις αλλά μπορεί να συμμετέχει με τον τρόπο του.
Θεμελιώδεις κινήσεις. Σε αυτό το στάδιο (συνήθως από τα 6 και μετά) θα πρέπει να εισαχθούν βασικές κινήσεις όπως το τρέξιμο, τα άλματα, το skipping, το σύρσιμο, τα πλάγια βήματα, τα σταματήματα. Αυτές οι ασκήσεις δεν βελτιώνουν μόνο την ποιότητα της κίνησης αλλά και την ισορροπία, την ευκινησία και τον νευρομυικό συντονισμό. Το στάδιο συνήθως λαμβάνει μέρος στην ηλικία των 6-8 χρονών στα κορίτσια και 6-9 στα αγόρια. Για αυτό μπορεί να έχετε παρατηρήσει ότι στην πλειοψηφία των αθλημάτων, στις ακαδημίες, οι δραστηριότητες είναι σχεδόν παρόμοιες. Υπάρχει δηλαδή έμφαση σε αυτό το περιεχόμενο που αποτελεί βάση για όλα τα αθλήματα.
Εισαγωγή στην προπόνηση. Σε αυτό το στάδιο είναι σημαντικό τα παιδιά να γνωρίσουν την διαδικασία της δομημένης προπόνησης και εισάγονται ειδικά στοιχεία του κάθε αθλήματος. Οι γονείς και οι προπονητές πρέπει να συνεχίσουν να ενισχύουν την ενεργή συμμετοχή σε ποικιλία κινητικών δραστηριοτήτων για να αποκτήσουν τα παιδιά μεγάλο «κινητικό λεξιλόγιο». Αυτό το στάδιο που περιλαμβάνει τις ηλικίες 9-11-12. Υπάρχει και το μεγαλύτερο debate ως προς την αποτελεσματικότερη τακτική για αθλητική ανάπτυξη. Η βιβλιογραφία τείνει να προτείνει την μη εφαρμογή εξειδίκευσης σε αυτό το στάδιο, δηλαδή να μην επιλέγεται αποκλειστικά η ενασχόληση με ένα συγκεκριμένο άθλημα. Καθώς θεωρείται ότι το παιδί πρέπει να δίνει έμφαση στην απόκτηση ποικιλίας αθλητικών ικανοτήτων. Εξάλλου δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο το ποιο άθλημα είναι ιδανικό για το συγκεκριμένο παιδί. Πολλές φορές όμως συμβαίνει το αντίθετο και το παιδί εισάγεται σε πιο ανταγωνιστικές μορφές του αθλήματος που έχει επιλέξει. Αντί να δίνεται έμφαση στην ποικιλία, δίνεται στην νίκη στις ηλικιακές κατηγορίες. Το πρωτάθλημα στην κατηγορία Junior δεν σου εξασφαλίζει αθλητική επιτυχία στην εφηβεία. Επίσης το πανελλήνιο στην κολύμβηση στην κατηγορία των 11 ετών, δεν σου εξασφαλίζει ότι θα συνεχίσεις να αθλείσαι και στο λύκειο με επιτυχία.
Προπόνηση για συμμετοχή σε ανταγωνιστικούς αγώνες. Αποτελεί το στάδιο στο οποίο αρχίζουν να βελτιστοποιούνται οι κινήσεις-τεχνικές του αθλήματος και βοηθούν στην ανταγωνιστική απόδοση σε σχέση με συνομηλίκους. Οι προπονητές από την μία προσπαθούν να τελειοποιήσουν τις βασικές θεμελιώδης κινήσεις και να εισάγουν πιο σύνθετο ασκησιολόγιο σε σχέση με το άθλημα. Η τακτική αποκτάει σημαντικό ρόλο, στα αθλήματα που απαιτείται. Τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με την επιλογή συνέχισης σε ανταγωνιστικό αθλητισμό ή την διακοπή του και συνέχισης σε πιο ελεύθερες μορφές άσκησης. Σημαντικό είναι μην διακοπούν τελείως λόγω των σχολικών υποχρεώσεων. Τουλάχιστον η ελεύθερη συμμετοχή θα πρέπει να ενισχύεται. Σε αυτό το στάσιο συγκεκριμένα, φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα στην χώρα μας. Είναι πάρα πολλά παιδιά τα οποία σταματάν να αθλούνται τελείως σε αυτό το στάδιο. Η αιτία από την μία είναι οι αυξημένες σχολικές υποχρεώσεις και από την άλλη ίσως η μη ύπαρξη πλαισίου συμμετοχής σε κάποιο άθλημα χωρίς βλέψεις πρωταθλητισμού. Η ηλικία που καταλαμβάνει αυτό το στάδιο διαφέρει από άθλημα σε άθλημα, για αυτό δεν μπορεί να δοθεί ξεκάθαρη κατεύθυνση. Θα πρέπει να δοθεί προσοχή από τους γονείς και τους προπονητές ως προς την ετοιμότητα του νεαρού αθλητή/αθλήτριας για συμμετοχή στον πρωταθλητισμό.
Πρωταθλητισμός. Προπόνηση για νίκη. Αυτό το στάδιο ανήκει ξεκάθαρα στους elite αθλητές που ασχολούνται full time με το άθλημά τους. Συμπεριλαμβάνει εξειδικευμένη και εξατομικευμένη προπονητική καθοδήγηση του αθλητή ολόκληρη την χρονιά. Την προσπάθεια και την απόδοση του αθλητή υποστηρίζει μία ομάδα ειδικών όπως προπονητικό team, ιατρική ομάδα και χορηγοί. Η κάθε λεπτομέρεια έχει την σημασία της. Αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου. Είναι όμως κρατημένη για λίγους. Σύμφωνα με Αμερικάνικα δεδομένα, μόνο το 0,03 έως το 0,5 % των παιδιών που αθλούνταν συστηματικά έως το λύκειο θα γίνουν elite επαγγελματίες. Στόχος συνεπώς είναι να εισαχθεί το υπόλοιπο 99% στο στάδιο της εφ’ όρου ζωής αθλητικής συμμετοχής και φυσικής δραστηριότητας που είναι τόσο σημαντική για την υγεία και ευεξία
Ενεργητική διαβίωση. Σύμφωνα με το Αμερικάνικο κολέγιο αθλιατρικής και τον Αμερικάνικο και Καναδικό οργανισμό καρδιολογίας πρέπει να καταναλώνουμε τουλάχιστον 1000 θερμίδες εβδομαδιαίως σε αθλητικές δραστηριότητες. Είτε από περπάτημα, γυμναστήριο είτε συμμετοχή ερασιτεχνικά σε αθλητισμό, για να είμαστε υγιής. Έχουμε μιλήσει και σε άλλα άρθρα μας για τους κινδύνους της καθιστικής ζωής αλλά και τα οφέλη της γυμναστικής. Συνεπώς έχει τεράστια σημασία οι γονείς και οι προπονητές να κατευθύνουμε τα παιδιά στην υιοθέτηση υγιεινών τακτικών για όλη τους την ζωή. Είτε έχουν ολοκληρώσει την καριέρας τους ως αθλητές είτε δεν συμμετείχαν ποτέ σε ανταγωνιστικό αθλητισμό.
Σημεία προσοχής για αυτά που ειπώθηκαν
- Η σημασία της συμμετοχής σε προγράμματα ενδυνάμωσης με κατάλληλη καθοδήγηση παράλληλα με το άθλημα, με στόχο την υποστήριξη της ανάπτυξης, της αθλητικής απόδοσης και της πρόληψης τραυματισμών
- Η σημασία της πρόληψης του ψυχολογικού και σωματικού “burn-out” από την έντονη αθλητική συμμετοχή νωρίς. Συνδέεται άμεσα με την πρόωρη συμμετοχή σε αθλητική εξειδίκευση. Αν για παράδειγμα κάποιος «ταλαιπωρηθεί» από κάποιο άθλημα και θέλει να αλλάξει στην ηλικία των 16-17, θα έκανε ευκολότερη την μετάβαση, αν είχε εκτεθεί σε ποικιλία αθλητικών δραστηριοτήτων τα προηγούμενα χρόνια. Δεν θα πρέπει να τίθεται το δίλημμα διακοπή οποιασδήποτε αθλητικής δραστηριότητας ή συμμετοχή στο ίδιο επιβαρυντικό άθλημα. Θα πρέπει να υπάρχει περιθώριο για εναλλακτικές (σχόλιο από την ομάδα τους Workout Intelligence)
- Στοχευμένη πρόληψη τραυματισμών και ύπαρξη εναλλακτικών αν συμβούν τραυματισμοί που δεν επιτρέπουν την ενασχόληση με το ίδιο άθλημα στο ίδιο επίπεδο.
Οδηγίες για τον μακροχρόνιο προγραμματισμό αθλητικής ανάπτυξης από την Αμερικάνικη παιδιατρική ένωση (μετάφραση)
Καθώς η σημασία και η επίδραση της αθλητικής συμμετοχής για ένα παιδί είναι τεράστια, η Αμερικάνικη παιδιατρική ένωση φρόντισε να εκδώσει έγκυρες οδηγίες για τον όσο γίνεται καλύτερο και ασφαλέστερο μακροχρόνιο σχεδιασμό της προπόνησης για τα παιδιά. Οι 9 οδηγίες:
1) Το κυριότερο σημείο επικέντρωσης πρέπει να είναι να διασκεδάζουν και να μαθαίνουν βασικές κινητικές δεξιότητες οι μικροί αθλητές, που θα χρησιμέψουν σε όλη τους τη ζωή.
2) Η συμμετοχή σε ποικιλία αθλητικών δραστηριοτήτων, τουλάχιστον έως την εφηβεία, μειώνει τον κίνδυνο τραυματισμών, άγχους και burn out.
3) Στα περισσότερα αθλήματα, η καθυστερημένη εφαρμογή αθλητικής εξειδίκευσης συνδέεται με περισσότερες επιτυχίες, την περίοδο που μετράει περισσότερο.
4) Η ενασχόληση με ποικιλία αθλητικών δραστηριοτήτων νωρίς και η καθυστερημένη αθλητική εξειδίκευση με ένα μόνο άθλημα, προσφέρει μεγαλύτερη ευκαιρία για συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες εφ’ όρου ζωής και πιθανόν περισσότερες πιθανότητες elite απόδοσης.
5) Στην περίπτωση που ο νεαρός αθλητής/ αθλήτρια επιλέξει την πρόωρη εξειδίκευση σε ένα άθλημα (γεγονός που συμβαίνει συχνά) είναι σημαντικό να υπάρξει συζήτηση για το είδος και το πόσο ρεαλιστικοί είναι οι στόχοι. Σημαντικό είναι να υπάρχει ξεκαθάρισμα ποιανού είναι οι στόχοι. Του παιδιού ή των γονέων και των προπονητών.
6) Ο ρόλος των γονέων είναι πολύ σημαντικός. Δεν θα πρέπει να πιέζουν τα παιδιά με τις δικές τους προσδοκίες αλλά να κάνουν όσο γίνεται πιο ομαλό το πλαίσιο συμμετοχής των παιδιών. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουν τις καλύτερες πρακτικές για την ηλικία ή για το άθλημα. Αυτή η γνώση μπορεί να αποκτηθεί με την παρακολούθηση των εξελίξεων και την επικοινωνία με αθλητικούς επιστήμονες.
7) Είναι χρήσιμος ο σχεδιασμός «διακοπών» κατά την διάρκεια του έτους, από το άθλημα. Οι καλοκαιρινές και οι χειμερινές διακοπές είναι ευκαιρία για αποσυμφόρηση και ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες, κινητικές και μη.
8) Ο σχεδιασμός ρεπό 2 φορές την εβδομάδα από το άθλημα είναι χρήσιμη και συνδέεται με την αποφυγή τραυματισμών «υπέρχρησης»
9) Η συνεχής παρακολούθηση της ανάπτυξης, της διατροφής και της αθλητικής επιβάρυνσης είναι πολύ σημαντική για την υγεία και ευεξία του μικρού αθλητή.
Εφαρμογή στην πράξη.
Σίγουρα το θεωρητικό μοντέλο φαντάζει ιδανικό όπως διατυπώνεται. Η μεταφορά του όμως στην πράξη συνήθως όμως διαφέρει σημαντικά και είναι πιο δύσκολη απ’ ότι φαντάζει. Κοινωνικοί, οικονομικοί, χρονικοί και ατομικοί περιορισμοί πάντα έχουν την επίδρασή τους. Για παράδειγμα ας πάρουμε το ημερήσιο πρόγραμμα ενός μαθητή δημοτικού. Εκτός από το σχολείο έχει, να κάνει τα μαθήματά του, να πάει φροντιστήριο, να πάει στην μουσική ή πληροφορική ή οτιδήποτε άλλο, να πάει στην προπόνηση, να γυρίσει από όλα αυτά και να παίξει. Ένα πολύ σύνθετο πρόγραμμα. Φαίνεται να μην υπάρχει περιθώριο για άλλες κινητικές δραστηριότητες ακόμα και παιχνίδι. Επίσης η εγγραφή σε κάποια ακαδημία επιβαρύνει σημαντικά τον οικονομικό προϋπολογισμό. Μηνιαία συνδρομή, εξοπλισμός και μετακινήσεις. Αν υπάρχουν δύο αθλήματα, αυτό πολλαπλασιάζεται Χ2 ή Χ3. Φανταστείτε μία οικογένεια με πάνω από 1 παιδιά. Γίνεται αυτομάτως αδύνατο. Στην απόκτηση συνεπώς, ποικιλίας κινητικών εμπειριών, που είναι τόσο χρήσιμες για τα παιδιά σε αυτή την ηλικία, μπορεί να βοηθήσει
Η εγγραφή των παιδιών σε οργανωμένες ακαδημίες που σέβονται και γνωρίζουν τους κανόνες που διέπουν την παιδική ανάπτυξη. Ακόμα και αν δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα (οι ακαδημίες έχουν προσπαθήσει πολύ να έχουν οικονομικές τιμές τα τελευταία χρόνια), παρέχονται σε πολλούς δήμους της χώρας, αξιόλογες δημοτικές ακαδημίες.
Η μη απαξίωση και η έμφαση στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής που γίνεται στα σχολεία. Η φυσική αγωγή αποτελεί ιδανικό πλαίσιο, καθώς στηρίζεται πάνω στην αθλητική και τις επιστήμες που ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών.
Η συμμετοχή σε ακαδημίες ποικιλίας αθλημάτων. Μια τέτοιου είδους ακαδημία η οποία γνωρίζουμε είναι η ακαδημία της ΣΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης. Σε αυτή την δομή παρέχεται με χαμηλό 6μηνο κόστος η ευκαιρία στα παιδιά να δοκιμάσουν περισσότερα από ένα αθλήματα σε πλαίσια που δίνουν έμφαση στην καλλιέργεια ποικιλίας κινητικών δεξιοτήτων, χωρίς έμφαση στον ανταγωνισμό. Οι προπονήσεις γίνονται Σαββατοκύριακα, όπου υπάρχει ελεύθερος χρόνος από τις προπονήσεις, αν το παιδί συμμετέχει σε άλλο άθλημα.
Η συμμετοχή σε αθλητικά camp και κατασκηνώσεις διάρκειας 5-21 ημερών. Αποτελούν πολύ μεγάλη ευκαιρία να δοκιμάσει τα παιδί και άλλες αθλητικές δραστηριότητες σε περιόδους διακοπών.
Η συνεργασία με γυμναστή σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν οργανωμένες εγκαταστάσεις και δομές. Για παράδειγμα σε ακριτικές περιοχές μπορούν οι γονείς μίας περιοχής να συνεργαστούν με γυμναστή που ζει στην περιοχή και μπορεί να προσφέρει προγράμματα κινητικών δραστηριοτήτων στα παιδιά της γειτονιάς.
Η παρακίνηση των παιδιών να συμμετέχουν και σε ελεύθερο παιχνίδι στην γειτονιά, πάρκα και ελεύθερες αθλητικές εγκαταστάσεις τον ελεύθερο χρόνο τους.
Τέλος θα πρέπει να αποφεύγεται η φιλοσοφία και η έμφαση στην νίκη πολύ νωρίς στην αθλητική συμμετοχή των παιδιών. Αυτό θα πρέπει να είναι στόχος μόνο στον πρωταθλητισμό. Σε όλα τα άλλα στάδια υπερισχύει η ομαλή ανάπτυξη, ο σεβασμός στην ατομικότητα και η διασκέδαση του παιδιού.
Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας.
Από την ομάδα του Workout Intelligence.
Το παρών άρθρο αποτελεί το πρώτο της ομάδας μας για το 2021. Επιλέξαμε αυτό το θέμα λόγω της σημασίας που έχει να γίνεται σωστά η αρχή και να τίθενται κατάλληλοι στόχοι (στην περίπτωσή μας, στον κατάλληλο μακροχρόνιο προγραμματισμό αθλητικής ανάπτυξης). Αν θέλετε να δείτε και άλλα άρθρα μας μπορείτε να επισκεφτείτε το blog μας workoutintelligence.com/fitness-ygeia-apodosi-blog
Βιβλιογραφία
Balyi, I, Way, R, and Higgs, C. Long-Term Athlete Development. Champaign, IL: HumanKinetics, 2013.
Bompa, T, and Buzzichelli, C. Periodization: Theory and Methodology of Training. 6th ed.Champaign, IL: Human Kinetics, 2018
Brenner, JS. Sports specialization and intensive training in young athletes. American Academy ofPediatrics 138(3), 2016.
Hawley, JA. Specificity of training adaptation: time for a rethink? Journal of Physiology586(1):1-2, 2008
Paul Ford, Mark De Ste Croix, Rhodri Lloyd, Rob Meyers, Marjan Moosavi, Jon Oliver, Kevin Till & Craig Williams (2011) The Long-Term Athlete Development model: Physiological evidence and application, Journal of Sports Sciences, 29:4, 389-402, DOI: 10.1080/02640414.2010.536849
Granacher Urs, Lesinski Melanie, Büsch Dirk, Muehlbauer Thomas, Prieske Olaf, Puta Christian, Gollhofer Albert, Behm David , Effects Of Resistance Training In Youth Athletes On Muscular Fitness And Athletic Performance: A Conceptual Model For Long-Term Athlete Developmentjournal OF Frontiers In Physiology, 2016