Στο τέλος του Αυγούστου και τις αρχές του Σεπτέμβρη συνήθως συναντάμε την εκκίνηση των περισσότερων αθλημάτων. Μικροί και μεγάλοι ξεκινούν την προετοιμασία τους με σκοπό να τους βρει η αγωνιστική σεζόν έτοιμους να ανταπεξέλθουν στις αγωνιστικές απαιτήσεις.
Ένας από τους λόγους που ξεκινάμε και συμμετέχουμε σε αθλητικές δραστηριότητες είναι η υγεία.
Η οργανωμένη φυσική δραστηριότητα (άσκηση-άθληση) επιφέρει πάρα πολλά οφέλη στους συμμετέχοντες όπως βελτίωση της σύστασης σώματος, της λειτουργικής ικανότητας, του λιπιδαιμικού προφίλ, της καρδιαγγειακής λειτουργίας καθώς και της ψυχολογίας (Vina, Sanchis-Gomar, Martinez-Bello, Gomez-Cabrera, 2012;Ruegsegger ,Booth, 2018; Hambrecht et al., 2003; Ruby, Dunn, Perrino, Gillis, Viel, 2011; Agarwal, 2012; Martinsen, 1990). Μάλιστα αυτά τα οφέλη φαίνεται ότι αυξάνονται όσο κάποιος συμμετέχει πιο ενεργά (μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση) μέχρι βέβαια το σημείο της υπερβολής και των λανθασμένων πρακτικών που μπορεί να ενέχουν κάποιος κινδύνους για την υγεία (James, Keefea, Lavieb, Guazzid, 2015).
Δείτε την ιστοσελίδα μας
Η φύση των αθλητικών δραστηριοτήτων απαιτεί από το σώμα μας να λειτουργεί σε έντονους ρυθμούς. Δραστηριότητα με δραστηριότητα μπορεί να διαφέρει σημαντικά ως προς την ένταση, την διάρκεια και την συχνότητα αλλά και το ποια συστήματα «φορτίζει» περισσότερο (πχ μυϊκό ή καρδιοαναπνευστικό). Όμως όλες οι μορφές μας βγάζουν από την ηρεμία μας και απαιτούν ομαλή λειτουργία των συστημάτων μας. Για τον λόγο αυτό, η αθλητική συμμετοχή αυξάνει δυστυχώς την εμφάνιση αιφνίδιων καρδιαγγειακών επιπλοκών σε νέους αλλά και μεγαλύτερους ασκούμενους. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως υποβόσκει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας το οποίο δεν έχει διαγνωσθεί ή έχει παραμεληθεί. Δεν προκαλεί το πρόβλημα η άθληση, αλλά μπορεί να αποτελέσει τον εκλυτικό παράγοντα των διαταραχών. Η λύση σε αυτήν περίπτωση είναι αδιαμφησβήτητα η πρόληψη, καθώς σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα υπάρχουν πολλές δυνατότητες αναγνώρισης τέτοιων διαταραχών και μείωση του κινδύνου μέσω τροποποίησης της αθλητικής συμμετοχής σε ασφαλή όρια ή διακοπή για το καλό του αθλητή.
Η εμφάνιση τέτοιων διαταραχών που μπορεί να οδηγήσουν δυστυχώς στον θάνατο νέους αθλητές μπορεί να είναι πολύ σπάνια (1-3 ανά 100.000 άτομα το χρόνο, λέγεται ότι μπορεί η εμφάνιση να είναι έως 2 φορές συχνότερη από τους μη αθλούμενους νέους, αλλά υπάρχει debate στην επιστημονική κοινότητα Thompson PD, Franklin BA, Balady GJ et al, 2007) αλλά όπως είναι φυσικό προκαλεί έντονα την κοινή γνώμη λόγω της τραγικότητας του γεγονότος. Η διαταραχή που συνήθως οδηγεί εκεί είναι η καρδιακή ανακοπή και συνήθως πηγάζει από κάποια πάθηση η οποία μπορεί να μην είναι γνωστή (περίπου το 90% των περιπτώσεων). Το υπόλοιπο 10% ίσως είναι αποτέλεσμα της θερμοπληξίας, της χρήσης ουσιών, πνευμονική εμβολή και κάποιες μη αναγνωρισμένες αιτίες (Βille et al., 2007) Μία τάση που παρατηρείται και θέλει η προσοχή είναι η πρόβλεψη για αύξηση των περιπτώσεων σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, λόγω της αύξησης του αριθμού των συμμετεχόντων σε έντονες αθλητικές δραστηριότητες ακόμα και μετά τα 35 τους έτη (Schmied & Borjesson, 2018).
Πως κάνουμε πρόληψη καρδιαγγειακών διαταραχών και αιφνίδιων θανάτων κατά την άθληση?
Σύμφωνα με τις μελέτες Schmied & Borjesson (2018), Bille et al. (2007) και άλλων, με 2 τρόπους.
Πρώτον μέσω της έγκαιρης εύρεσης διάγνωσης παθήσεων στο καρδιαγγειακό σύστημα και δεύτερον μέσω της γνώσης πρώτων βοηθειών, της παρουσίας εξειδικευμένου προσωπικού καθώς και κατάλληλου εξοπλισμού στους αθλητικούς χώρους. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναφερθούμε στην διαδικασία του προαγωνιστικού ελέγχου τον οποίο θα πρέπει να εκτελεί ο καθένας που ετοιμάζεται να συμμετάσχει σε φυσική δραστηριότητας μέτριας ή έντονης μορφής. Υπεύθυνος για να σας κατατοπίσει και να σας πραγματοποιήσει προαγωνιστικό έλεγχο είναι ο ειδικός ιατρός (συνήθως καρδιολόγος) τον οποίο θα πρέπει να συμβουλευόμαστε για τέτοια ζητήματα. Στο παρών άρθρο θα κάνουμε μία εγκυκλοπαιδική αναφορά.
Τι είναι ο προαγωνιστικός έλεγχος υγείας.
Σύμφωνα με τους εγκεκριμένους οργανισμούς ACSM, NSCA (ACSM, 2020; Evetovich and Hinnerichs, 2012), προτείνεται όλοι να υπόκεινται σε ιατρικό έλεγχο πριν την συμμετοχή τους.
Είναι μία σειρά από ιατρικές διαδικασίες οι οποίες εκτελούνται σε έναν αθλητή από ειδικό ιατρό, για να διαπιστωθεί αν υπάρχει κάποια καρδιαγγειακή πάθηση, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές κατά την έντονη άσκηση. Συνήθως περιλαμβάνεται:
Συλλογή ιστορικού υγείας
Συμπλήρωση ειδικού ερωτηματολογίου όπως το PAR-Q
Έλεγχος με στηθοσκόπιο και πιεσόμετρο
Ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας
Δοκιμασία κόπωσης (θα αναφέρουμε πότε)
Κατά καιρούς έχουν προταθεί επιπλέον εξετάσεις ή αφαίρεση κάποιων. Αυτό συμβαίνει συνήθως από την σχέση του κόστους με την διαγνωστική ικανότητα κάθε μεθόδου. Αν τα χρήματα δεν ήταν εμπόδιο θα έλεγε κάποιος ας πραγματοποιήσω όλες τις γνωστές εξετάσεις. Στην πραγματικότητα όμως οι προτεινόμενες είναι επαρκείς στις περισσότερες περιπτώσεις. Μόνο αν βρεθεί κάποια διαταραχή σε αυτές συστήνεται στο άτομο να εκτελέσει πιο εξειδικευμένες εξετάσεις.
Στην περίπτωση της δοκιμασίας κόπωσης, τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε η τάση να συστήνεται ακόμα και σε άτομα (άνω των 40 ετών) που θέλαν απλώς να ξεκινήσουν ένα ελαφρύ πρόγραμμα φυσικής δραστηριότητας. Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα συγκλίνει στο ότι δεν είναι απαραίτητη σε άτομα που δεν έχουν έντονα καρδιαγγειακά συμπτώματα και που θέλουν να ξεκινήσουν φυσική δραστηριότητα έως μέτριας έντασης. Αυτό γιατί το υψηλό κόστος οδηγούσε σε ένα επιπλέον εμπόδιο απέναντι στο ξεκίνημα ενός προγράμματος άσκησης (Riebe et al., 2015 ACSM Position statement). Όπως τονίζει και το ACSM (American College of Sports Medicine) η συμμετοχη σε αυτόν τον πληθυσμό, σε προγράμματα μέτριας φυσικής δραστηριότητας, τα οφέλη υπερνικάν το σχετικό ρίσκο.
Ο προαγωνιστικός έλεγχος αλλά και ο έλεγχος υγείας για απλούς ασκούμενους δεν έχει στόχο να αποκλείσει από την συμμετοχή, αλλά να προλάβει πιθανές διαταραχές αλλά και στην περίπτωση που βρεθούν κάποιες παθήσεις, το άτομο να κατευθυνθεί κατάλληλα προς ένα άθλημα ή μορφή άσκησης που μειώνει τους κινδύνους (Για παράδειγμα συστάσεις για αποφυγή εντάσεων άνω του 85% σε άτομα που διαγνώσθηκαν με καρδιακή ανεπάρκεια ή η σύσταση ενός παιδιού να ασχοληθεί με την πετοσφαίριση για παράδειγμα αντί το ποδόσφαιρο).
Προαγωνιστικός έλεγχος για τους αθλητές και μαθητές
Για να μπορέσει ένας αθλητής να συμμετάσχει σε αγώνες στο άθλημά του (να διαθέτει δηλαδή δελτίο) ή ένας μαθητής να συμμετάσχει σε αθλητικά δρώμενα και στο μάθημα της φυσικής αγωγής στο σχολείο πρέπει να έχει «άδεια» από ειδικό ιατρό, η γνωστή σε όλους βεβαίωση υγείας. Για να πάρει κάποιος αυτή τη βεβαίωση σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, πρέπει να ελεγχθεί από καρδιολόγο ή παθολόγο με εκπαίδευση στο αντικείμενο με φυσική εξέταση και ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας. Σε κάποιες περιπτώσεις και υπερηχογράφημα καρδιάς ή triplex. Αν βρεθεί κάποια ένδειξη γίνονται επιπλέον εξετάσεις και στην συνέχεια η ιατρική ομάδα σε συνεργασία με τον αθλητή παίρνουν την απόφαση για την συνέχεια, την τροποποίηση ή την διακοπή των αθλητικών δραστηριοτήτων.
Σύμφωνα με τις διεθνείς συστάσεις αυτές οι εξετάσεις μπορούν να διαγνώσουν την πλειοψηφία των παθήσεων και για τον λόγο αυτό έχουν επιλεχθεί ως η χρυσή τομή ανάμεσα στο κόστος εξέτασης και διαγνωστικής ικανότητας. H διαγνωστική τους ικανότητα είναι αποδεκτή και μπορεί να ξεχωρίσει τους αθλητές σε χαμηλού, μέσου και υψηλού κινδύνου (Rizzo et al., 2012; Corrado et al., 2005; Pelliccia, 2006)
Παρότι πραγματοποιείται αυτός ο έλεγχος, εμφανίζονται δυστυχώς κάποια δυσάρεστα περιστατικά. Γιατί συμβαίνει αυτό? Λόγω ελλιπούς διάγνωσης? Λόγω του ότι δεν φαινόταν τίποτα στις εξετάσεις? Μήπως λόγω μη εξέτασης (κλασσικό φαινόμενο η λήψη μίας απλής υπογραφής χωρίς την διενέργεια εξετάσεων για λόγους «ευκολίας». Μπορεί κάποιες φορές οι εξετάσεις να οδηγήσουν σε false positives αλλά η ακολούθηση μίας διαδικασίας είναι σαφώς καλύτερη από την μη εξέταση και παρακολούθηση του αθλητικά ενεργού πληθυσμού. Ο Αμερικάνικος καρδιολογικός οργανισμός, προτείνει τουλάχιστον την διενέργεια φυσικής εξέτασης και λήψης ιστορικού υγείας στους νέους και σε περίπτωση ενδείξεων να πραγματοποιηθεί μία σειρά από ειδικές εξετάσεις. Μία Ιταλική ομάδα ερευνητών δημιούργησε το πρωτόκολλο Lausanne (Corrado et al., 2005) το οποίο φαίνεται να έχει σημαντική υποστήριξη και ξεκινάει με την φυσική εξέταση και την λήψη ιστορικού και συνεχίζει με την χρήση ηλεκτροακρδιογραφήματος και στην συνέχεια αν χρειαστεί δοκιμασία κόπωσης, μαγνητική ή υπερηχογράφημα καρδιάς. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να μας κατατοπίσει καλύτερα ο καρδιολόγος μας και να μας ενημερώσει για τις διαδικασίες που πραγματοποιούνται πλέον στην Ελλάδα.
Ζητήματα με τον προαγωνιστικό έλεγχο στην πράξη
Σαφώς ο προαγωνιστικός έλεγχος υγείας απαιτεί χρόνο και χρήματα. Πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό ιατρό, να μετακινηθούμε, να πραγματοποιήσουμε τις εξετάσεις και να πληρώσουμε τα έξοδα. Ειδικά την σημερινή εποχή, μπορεί αυτό να δυσκολεύει πολλά νοικοκυριά. Παράλληλα ο νόμος απαιτεί από τους αθλητές την ετήσια ανανέωση του δελτίου υγείας. Η εγγραφή και στο δημοτικό κολυμβητήριο απαιτεί την πολυπόθητη βεβαίωση.
Ακόμα και στο γυμναστήριο είναι υποχρεωτικό. Βέβαια υπάρχει η δυνατότητα μέσω μίας υπεύθυνης δήλωσης αποποίησης ευθύνης προς το γυμναστήριο να μην την χρειαστούμε άμεσα.
Είναι πιθανό να μας φανεί ως υπερβολικό ή άχρηστο να κάνουμε εξετάσεις κάθε χρόνο αφού είμαστε υγιείς. Η αλήθεια είναι μακριά από την προηγούμενη φράση. Η υγείας μας είναι ότι πιο πολύτιμο έχουμε και οφείλουμε να την ελέγχουμε και να την προστατεύουμε. Η έκδοση της κάρτας υγείας μέσω της προβλεπόμενης διαδικασίας και όχι με ένα απλό τηλέφωνο στον καρδιολόγο δεν θα πρέπει να λειτουργεί ως αγγαρεία, αλλά ως επιθυμητή ετήσια πρακτική.
Σημαντικό είναι κατά την γνώμη μας το πρόβλημα με την συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες χωρίς την υποχρέωση για βεβαίωση υγείας μέσω της κατάλληλης διαδικασίας. Αυτό το ζήτημα παρατηρείται ιδιαίτερα στους λαϊκούς δρόμους τρεξίματος όπου μπορεί ο καθένας να συμμετάσχει με «δική του ευθύνη». Δηλαδή υπογράφει μια υπεύθυνη δήλωση που τον κάνει να αναλαμβάνει την ευθύνη για οποιαδήποτε διαταραχή στην υγεία του κατά την διάρκεια του αγώνα. Σαφώς και δεν έχει την ευθύνη η διοργάνωση καθώς δεν μπορεί να ελέγξει τον κάθε αγωνιζόμενο, αλλά θα πρέπει όλοι μας να εκτελούμε τις απαραίτητες εξετάσεις, ειδικά όταν θέλουμε να συμμετάσχουμε σε τέτοιες έντονες δραστηριότητες. Ένας από τους ρόλους μας σαν αθλητικούς επιστήμονες είναι προάγουμε την υγεία μέσω του αθλητισμού και η αύξηση των «δρόμων» βουνού και πόλεως αλλά και των υπεραποστάσεων μπορεί να οδηγήσει πολύ κόσμο, χωρίς κατάλληλο υπόβαθρο και ιατρική παρακολούθηση, στην συμμετοχή. Θα πρέπει με κάποιο τρόπο να ωθούνται οι ενδιαφερόμενοι με υποχρεωτική μορφή ή άλλες πρακτικές στον έλεγχο της υγείας τους πριν την συμμετοχή. Δεν θα είναι ο στόχος ο αποκλεισμός αλλά η ενημέρωση, το ενδιαφέρον με στόχο την ασφάλεια όλων.
Για να κλείσουμε το άρθρο, μία σύσταση, να μην αποφεύγουμε την διαδικασία ιατρικού ελέγχου ούτε σε εμάς και τα παιδιά μας, έτσι ώστε να είμαστε ακόμα πιο ασφαλείς και να διασκεδάζουμε περισσότερο την αθλητική συμμετοχή μας. Από την στιγμή που θέλουμε να ξεκινήσουμε αθλητισμό ή μία οργανωμένη μορφή άσκησης είναι χρήσιμο να συμβουλευτούμε τον ιατρό μας και θα μας κατευθύνει καταλλήλως σε τι εξετάσεις θα χρειαστούμε ανάλογα το επίπεδο που θέλουμε να συμμετάσχουμε. Μετά και από τις συστάσεις του ACSM (Riebe et al., 2015), τα πράγματα έχουν γίνει λίγο πιο cost effective για τους ενδιαφερόμενους για να διευκολυνθεί η συμμετοχή όλων σε προγράμματα άσκησης , καθώς έχουν πολλαπλά οφέλη στην υγείας μας
Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας
Από την ομάδα του Workout Intelligence
Για περισσότερα άρθρα πάνω σε θέματα γυμναστικής, μπορείτε να επισκεφτείτε το blog μας workoutintelligence.com/fitness-ygeia-apodosi-blog
Βιβλιογραφία
James H. O'Keefe, Carl J. Lavie, Marco Guazzi, Part 1: Potential Dangers of Extreme Endurance Exercise: How Much Is Too Much? Part 2: Screening of School-Age Athletes, Progress in Cardiovascular Diseases, Volume 57, Issue 4, 2015,Pages 396-405,
Ruegsegger, G. N., & Booth, F. W. (2018). Health Benefits of Exercise. Cold Spring Harbor perspectives in medicine, 8(7), a029694. https://doi.org/10.1101/cshperspect.a029694
Ruby, M. B., Dunn, E. W., Perrino, A., Gillis, R., & Viel, S. (2011). The invisible benefits of exercise. Health Psychology, 30(1), 67–74. https://doi.org/10.1037/a0021859
Agarwal S. K. (2012). Cardiovascular benefits of exercise. International journal of general medicine, 5, 541–545. https://doi.org/10.2147/IJGM.S30113
Martinsen, E.W. Benefits of Exercise for the Treatment of Depression. Sports Med 9, 380–389 (1990). https://doi.org/10.2165/00007256-199009060-00006
Domenico Corrado, Antonio Pelliccia, Hans Halvor Bjørnstad, Luc Vanhees, Alessandro Biffi, Mats Borjesson, Nicole Panhuyzen-Goedkoop, Asterios Deligiannis, Erik Solberg, Dorian Dugmore, Klaus P. Mellwig, Deodato Assanelli, Pietro Delise, Frank van-Buuren, Aris Anastasakis, Hein Heidbuchel, Ellen Hoffmann, Robert Fagard, Silvia G. Priori, Cristina Basso, Eloisa Arbustini, Carina Blomstrom-Lundqvist, William J. McKenna, Gaetano Thiene, Cardiovascular pre-participation screening of young competitive athletes for prevention of sudden death: proposal for a common European protocol: Consensus Statement of the Study Group of Sport Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology and the Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology, European Heart Journal, Volume 26, Issue 5, March 2005, Pages 516–524, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehi108
Rizzo M, Spataro A, Cecchetelli C, et al
Structural cardiac disease diagnosed by echocardiography in asymptomatic young male soccer players: implications for pre-participation screening
British Journal of Sports Medicine 2012;46:371-373.
Pelliccia, A., Di Paolo, F. M., Corrado, D., Buccolieri, C., Quattrini, F. M., Pisicchio, C., Spataro, A., Biffi, A., Granata, M., & Maron, B. J. (2006). Evidence for efficacy of the Italian national pre-participation screening programme for identification of hypertrophic cardiomyopathy in competitive athletes. European heart journal, 27(18), 2196–2200. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehl137
Karin Bille, David Figueiras, Patrick Schamasch, Lukas Kappenberger, Joel I Brenner, Folkert J Meijboom, Erik J Meijboom, Sudden cardiac death in athletes: the Lausanne Recommendations, European journal of cardiovascular prevention and rehabilitation, Volume 13, Issue 6, 1 December 2006, Pages 859–875, https://doi.org/10.1097/01.hjr.0000238397.50341.4a
Domenico Corrado, Jonathan Drezner, Cristina Basso, Antonio Pelliccia, Gaetano Thiene, Strategies for the prevention of sudden cardiac death during sports, European journal of cardiovascular prevention and rehabilitation, Volume 18, Issue 2, 1 April 2011, Pages 197–208, https://doi.org/10.1177/1741826710389924
Schmied, C., Borjesson, M. University Hospital Zurich, Zurich, Switzerland; and Karolinska University Hospital, Stockholm, Sweden. Sudden cardiac death in athletes. J Intern Med 2014; 275: 93– 103.