Με την ευρεία χρήση των socialmedia, αποκτούν δημοτικότητα όροι, που ίσως δεν είναι τόσο γνώριμοι σε όλους. Δύο από αυτούς τους όρους είναι η ιδιοδεκτικότητα (proprioception) και η κιναίσθηση.
Όσοι ασχολούνται ενεργά με οποιαδήποτε αθλητική δραστηριότητα, μπορούν πολύ εύκολα να αντιληφθούν πως η εύρυθμη λειτουργία του σώματος τους, οι προσαρμογές που αποκτούν από την άσκηση, η βελτίωση των αθλητικών παραμέτρων, η ταχύτητα ανάκαμψης είναι λίγα μόνο στοιχεία για τα οποία είναι υπεύθυνο το Κεντρικό νευρικό σύστημα (Κ.Ν.Σ.) του ανθρώπου. Ας δούμε παρακάτω με ποιον τρόπο το Κ.Ν.Σ. δρα, «μεταφράζει» και καθορίζει οποιαδήποτε σωματική μας λειτουργία.
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας
Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα
Το νευρικό σύστημα, που απλώνεται σ' ολόκληρο το σώμα, επιτρέπει στον οργανισμό να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο, ρυθμίζει όλες τις λειτουργίες του ανθρωπίνου σώματος και σε συνεργασία με τα άλλα συστήματα, τις συντονίζει ανάλογα με τα εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα. Έτσι ο οργανισμός λειτουργεί σαν ενιαίο, ανατομικά και λειτουργικά, σύνολο. Επιπρόσθετα, αποτελεί την έδρα των ανώτερων νοητικών λειτουργιών (π.χ., λόγος, σκέψη, βούληση, συνείδηση) που το σύνολο τους συγκροτεί την προσωπικότητα του ανθρώπου.
Ο ρυθμιστικός και συντονιστικός ρόλος του νευρικού συστήματος επιτυγχάνεται χάρη στην ικανότητά του:
να προσλαμβάνει εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα με κατάλληλους υποδοχείς (π.χ., κωνία, ραβδία)
να μεταφέρει τα ερεθίσματα αυτά με τις κεντρομόλες (ή αισθητικές ή προσαγωγές ή ανιούσες) οδούς στα συντονιστικά 5 κέντρα του φλοιού του εγκεφάλου
να αναγνωρίζει, να ερμηνεύει και να ταξινομεί τα ερεθίσματα αυτά
να δίνει εντολές, αν χρειάζεται, διά μέσου των φυγόκεντρων (ή κινητικών ή απαγωγών ή κατιουσών) οδών στα εκτελεστικά όργανα (π.χ., μυς, αδένες) για ανάλογη δράση.
Το νευρικό σύστημα αποτελείται από το κεντρικό νευρικό σύστημα (ή ζωϊκό νευρικό σύστημα ή εγκεφαλονωτιαίο νευρικό σύστημα) και από το περιφερικό νευρικό σύστημα. Το κεντρικό νευρικό σύστημα διαιρείται στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό και το περιφερικό νευρικό σύστημα, στο σωματικό νευρικό σύστημα και στο αυτόνομο νευρικό σύστημα (ή φυτικό νευρικό σύστημα ή σπλαχνικό νευρικό σύστημα). Το αυτόνομο νευρικό σύστημα χωρίζεται σε δύο ανταγωνιζόμενα μέρη: στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα και στο παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Το κεντρικό νευρικό σύστημα επεξεργάζεται, μεταφράζει και αποθηκεύει τις πληροφορίες που δέχεται από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον και απαντά με κινητικές εντολές προς τους σκελετικούς μυς, αν είναι απαραίτητο. Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο οργάνωσης και ελέγχου της συμπεριφοράς. Ο νωτιαίος μυελός ρυθμίζει την αντανακλαστική κίνηση και ελέγχει τους απλούς μηχανισμούς της. Είναι το ενδιάμεσο όργανο επικοινωνίας του εγκεφάλου με το περιφερικό νευρικό σύστημα.
Το περιφερικό νευρικό σύστημα αποτελεί το ενδιάμεσο όργανο επικοινωνίας του οργανισμού με το εσωτερικό και εξωτερικό του περιβάλλον. Το σωματικό νευρικό σύστημα μεταφέρει κεντρομόλα ερεθίσματα από τα εξωτερικά αισθητήρια όργανα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και από το κεντρικό νευρικό σύστημα φυγόκεντρα ερεθίσματα στους σκελετικούς μυς. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ελέγχει τους πολύπλοκους μηχανισμούς της αντανακλαστικής κίνησης. Ρυθμίζει και προσαρμόζει τη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων, των περιβλημάτων τους, των αγγείων, των αδένων, όλων των λείων μυϊκών ινών και του μυοκαρδίου στις μεταβολές του εξωτερικού περιβάλλοντος. Μ' αυτόν τον τρόπο εποπτεύει το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού και το διατηρεί σταθερό.
Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα προάγει τη διεγερτική δράση του οργανισμού και τον προετοιμάζει για αμυντική αντιμετώπιση σε καταστάσεις κινδύνου ή επείγουσας ανάγκης.
Το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα προάγει την ανασταλτική δράση του οργανισμού σε περιόδους σωματικής και ψυχικής ηρεμίας, εξυπηρετεί το μεταβολισμό του και συμβάλλει στην αναδημιουργία και συγκρότηση των εφεδρειών του.
Ο νωτιαίος μυελός αποτελεί προέκταση του εγκεφαλικού στελέχους (και συνεχίζει προς τα κάτω, από τη βάση του κρανίου) και τη βασική δέσμη νεύρων που μεταφέρουν ερεθίσματα από και προς τον εγκέφαλο. Τριανταένα (31) ζεύγη νωτιαίων νεύρων αναφύονται από το νωτιαίο μυελό και επεκτείνονται μέσα από την προστατευτική οστέινη σπονδυλική στήλη. Τα νεύρα αυτά διαχωρίζονται για να νευρώσουν όλα τα τμήματα του κορμού και των άκρων. Κάθε νωτιαίο νεύρο διαθέτει κινητικές και αισθητηριακές νευρικές ρίζες. Τα νευρικά ερεθίσματα που στέλνονται ανάμεσα στον εγκέφαλο και τα περιφερικά νεύρα ταξιδεύουν κατά μήκος των νευρικών ινών που περνούν μέσα από διόδους στο νωτιαίο μυελό.
Τα νευρικά κύτταρα διεγείρονται:
με τη βούληση (αν θελήσουμε να κινήσουμε ένα μυ, τότε, διεγείρονται ομάδες νευρικών κινητικών κυττάρων του φλοιού, οι ίνες των οποίων φθάνουν στο μυ και προκαλούν τη σύσπασή του)
από την κατάσταση του αίματος και του υγρού των ιστών (π.χ., CO2 pH). Είναι η αποκαλούμενη αυτόματη ή αυτόχθονη διέγερση
με τη διέγερση που φθάνει από άλλα νευρικά κύτταρα ή από αισθητικούς και αισθητήριους υποδοχείς ερεθισμάτων
Όλα τα ζώα, ως ένα ορισμένο βαθμό, είναι ευαίσθητα στις μεταβολές των συνθηκών του περιβάλλοντός τους. Αυτό συμβαίνει διότι σε όλα τα ζώα, εκτός από τα πολύ πρωτόγονα, έχουν εξειδικευτεί ορισμένα τμήματα του σώματός τους για να διοχετεύουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα τις πληροφορίες που σχετίζονται με τις μεταβολές των συνθηκών του περιβάλλοντός τους. Οι ειδικές αυτές ευαίσθητες δομές είναι γνωστές ως αισθητήρια όργανα (ή αισθητηριακοί υποδοχείς).
Τι είναι η ιδιοδεκτικότητα?
Η αισθητηριακή ανατροφοδότηση από το περιβάλλον είναι σημαντική για τον έλεγχο της κίνησης. Όσο πιο σύνθετη είναι μια κίνηση, τόσο περισσότερες πληροφορίες χρειάζεται για τον έλεγχο της. Οι αισθητικοί υποδοχείς παρέχουν πληροφορίες στο κινητικό σύστημα σχετικά με την δική του κατάσταση (ιδιοδεκτικότητα) και το περιβάλλον. Η ιδιοδεκτικότητα αναφέρεται στην αντίληψη της κατάστασης του ίδιου του κινητικού συστήματος (εσωτερική αντίληψη), η οποία παρέχεται μέσω εξειδικευμένων αισθητικών υποδοχέων που βρίσκονται στους μύες (μυϊκή άτρακτος), στους τένοντες (όργανα Golgi), στο δέρμα ή τον υποδερμικό ιστό (δερματικοί υποδοχείς, υποδοχείς βαρύτητας). «Μέσα από μια συνειδητή εκτίμηση και γνωστική επεξεργασία της θέσης του σώματος στο χώρο, το κεντρικό νευρικό σύστημα και οι αισθητηριακοί υποδοχείς μπορούν να ρυθμίσουν το μήκος και την ένταση στους μυς και τένοντες ώστε να ανταποκρίνονται αποτελεσματικότερα στα ερεθίσματα," λέει ο Niederlander. Οι υποδοχείς αυτοί παρέχουν εξειδικευμένες πληροφορίες αναφορικά με το μήκος και την τάση του μυός, την γωνία της άρθρωσης, την θέση του μέλους, την διεύθυνση της κίνησης, την ταχύτητα και την επιτάχυνση του μέλους.
Οι αισθητικοί υποδοχείς του μυός είναι δυο, η μυϊκή άτρακτος και το τενόντιο όργανο Golgi, και αντιλαμβάνονται διαφορετικά στοιχεία της μηχανικής κατάστασης του μυός. Η μυϊκή άτρακτος παρέχει πληροφορίες για το μήκος και την ταχύτητα αλλαγής του μήκους του μυός, ενώ το τενόντιο όργανο Golgi καταγράφει την τάση (δραστηριοποίηση) του μυός. Οι λειτουργικές διαφορές μεταξύ μυϊκών ατράκτων και τενόντιων οργάνων οφείλονται στη διαφορετική ανατομική διάταξη τους στο μυ.
Η μυϊκή άτρακτος ενεργοποιείται κατά την ενεργητική ή παθητική διάταση του μυός. Οι αλλαγές στο μήκος των ενδοτράκτιων μυϊκών ινών κατά την διάταση γίνονται αντιληπτές από τις αισθητικές ίνες (απολήξεις), οι οποίες μεταφέρουν τα ερεθίσματα προς το κέντρο μέσω του νωτιαίου μυελού. Οι πληροφορίες σχετικά με το μήκος των μυών από τις ατράκτους χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό της θέσης των μελών αλλά και της ταχύτητας της κίνησης του μέλους αφού όταν αλλάζει η γωνία της άρθρωσης αλλάζει και το μήκος του μυός.
Με πιο απλά λόγια, η ιδιοδεκτικότητα γνωστή και ως έκτη αίσθηση, είναι η δυνατότητα που έχει το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα να φέρνει σε επαφή και να συντονίζει τα διάφορα τμήματα του σώματος μεταξύ τους. Για παράδειγμα να ακουμπήσουμε με την άκρη του δακτύλου τη μύτη μας ή να περπατήσουμε προς τα εμπρός σε ευθεία γραμμή. Πως γνωρίζει το κάθε τμήμα του σώματος πως θα κινηθεί; Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα είναι εκείνο που κατευθύνει τους μύες ώστε αυτά να γίνουν εφικτά.
Στην διπλανή εικόνα γίνεται κατανοητή η συνεργασία ιδιοϋποδοχέα- νωτιαίου μυελού- εγκεφάλου με αποτέλεσμα μια κινητική απάντηση. Οι υποδοχείς του πέλματος λαμβάνουν το ερέθισμα (ασταθές έδαφος- σκαλοπάτι). Η πληροφορία (κεντρομόλος) μεταβιβάζεται στο νωτιαίο μυελό και από εκεί στο κέντρο ελέγχου (εγκέφαλος). Από εκεί αποστέλλεται η φυγόκεντρος απάντηση πίσω , η οποία εκφράζεται με κίνηση (την κάθοδο του σκαλοπατιού χωρίς την απώλεια ισορροπίας).
Το ΚΝΣ δηλαδή αναμεταδίδει πληροφορίες στο υπόλοιπο σώμα για το πώς να αντιδράσει και με τι ποσοστό έντασης (μυϊκή τάση) . Τα ανθρώπινα όντα προπονούνται για την βελτίωση της ιδιοδεκτικότητας, για αποτελεσματικότερες καθημερινές κινήσεις. Η ιδιοδεκτικότητα είναι αμετάβλητη αρχικά, αλλά μπορεί να ενισχυθεί με την στοχευμένη σε αυτή προπόνηση, σύμφωνα με τον Greg Niederlander, 2001. Βέβαια μπορεί και να διαταραχθεί μετά από σημαντικούς τραυματισμούς όπως η ρήξη πρόσθιου χιαστού συνδέσμου, τα διαστρέμματα της ποδοκνημικής κλπ.
Τι είναι η Κιναίσθηση
Ο όρος Κιναισθητική ικανότητα ή κιναίσθηση περιγράφει την ικανότητα του σώματος να συντονίζει τη κίνηση και να «αντιλαμβάνεται» τη θέση του στον χώρο και τον χρόνο. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις χορεύτριες ενός μπαλέτου, πρέπει να έχουν μεγάλη κιναισθητική ικανότητα, ώστε να κινούνται αρμονικά μεταξύ τους και να μη πέφτει η μια πάνω στην άλλη.
Η ιδιοδεκτικότητα είναι μια «εσωτερική αίσθηση» (Κεντρικό Νευρικό Σύστημα), ενώ η κιναισθητική ικανότητα μια «εξωτερική αίσθηση» (το σώμα σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο), εντούτοις συνεργάζονται και το ένα επηρεάζει άμεσα το άλλο.
Το σκι αποτελεί ένα καλό παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ τους. Απαιτεί από το σώμα αυτόματα να συντονίζει και να κινεί τα μέλη του ώστε να παραμένει όρθιο (ιδιοδεκτικότητα), αλλά ταυτόχρονα να ξέρει τη θέση του σώματος σε σχέση με τα πέδιλα του σκι και την ανάλογη κλίση (κιναισθητική ικανότητα).
Οι άνθρωποι έχουν διαφόρου βαθμού ιδιοδεκτικότητα ή κιναισθητική ικανότητα. Αυτή η ικανότητα μπορεί να μειωθεί ως αποτέλεσμα ενός τραυματισμού ή κάποιας παθολογικής κατάστασης, αλλά τα ευχάριστα νέα είναι ότι μπορεί να βελτιωθεί με την ανάλογη εξάσκηση. Η δυνατότητα να βελτιωθεί η κιναισθητική ικανότητα εξαρτάται από την καλή ιδιοδεκτικότητα. Για παράδειγμα αν περπατήσει κανείς σε ένα βραχώδες μονοπάτι πρέπει να μπορεί να διατηρηθεί όρθιος, να μη πέσει ή εξαρθρώσει την ποδοκνημική του άρθρωση και στη συνέχεια να προσαρμόσει τη κίνηση του σε αυτού του είδους την επιφάνεια. Άνθρωποι όλων των ηλικιών και ικανοτήτων μπορούν να ευεργετηθούν από την εξάσκηση αυτών των ικανοτήτων.
Κλείνοντας το άρθρο
Ανακεφαλαιώνοντας, είναι απορίας άξιο το πόσο πολύπλοκος και σύνθετος είναι ο ανθρώπινος οργανισμός. Στηριζόμενοι σε βιβλιογραφικές αναφορές του Howard Gardner (Αμερικανός ψυχολόγος, πατέρας των θεωριών πολλαπλής νοημοσύνης), θα λέγαμε πως το επίπεδο της ιδιοδεκτικότητας και της κιναίσθησης του κάθε ατόμου, και το ποσοστό συνεργασίας των δυο, καθορίζει και τον βαθμό της κινητικής νοημοσύνης (Movement Intelligence). Το «κλειδί» για την επίτευξη ενός υψηλού ποσοστού κινητικής νοημοσύνης, απαιτεί από το άτομο να έχει επίγνωση των κινήσεων του, καθώς και των πληροφοριών του εξωτερικού περιβάλλοντος. Σε επόμενο άρθρο, θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το τον σχεδιασμό της προπονητικής μονάδας, με χαρακτηριστικά που απαιτούν την χρήση «μυαλού και σώματος», με πολλαπλά ερεθίσματα, συνδυάζοντας ισορροπία, δύναμη, και ταχύτητα. Με αποτέλεσμα την αυξημένη ικανότητα κινητικής αντίδρασης σε κάθε δεδομένη κατάσταση.
Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας
Από την ομάδα του Workout Intelligence
Για περισσότερα άρθρα πάνω σε θέματα γυμναστικής, μπορείτε να επισκεφτείτε το blog μας workoutintelligence.com/fitness-ygeia-apodosi-blog
Βιβλιογραφία
Nguyen, K. N., Yoo, J., & Choe, Y. (2019, July). Speeding up affordance learning for tool use, using proprioceptive and kinesthetic inputs. In 2019 International Joint Conference on Neural Networks (IJCNN) (pp. 1-8). IEEE.
Proske, U. W. E. (2005). What is the role of muscle receptors in proprioception?. Muscle & Nerve: Official Journal of the American Association of Electrodiagnostic Medicine, 31(6), 780-787.
Τζέτζης, Γ., & Λόλα, Α. (2015). Ανατροφοδότηση και η συμβολή της στη μάθηση των κινητικών δεξιοτήτων.